Chúng ta sử dụng đa vitamin (tiếng Anh là multivitamins) theo nhu cầu của cơ thể, và theo các mục đích khác như làm đẹp, mắt sáng, giảm cân, xương khớp khỏe mạnh...
Nhìn chung, cơ thể ai cũng có những khiếm khuyết và chúng ta sẽ bù đắp những khiếm khuyết đó bằng cách uống thuốc hay bổ sung đa vitamin. Tuy nhiên, làm sao chúng ta biết được nhu cầu cơ thể khi nào cần?khi nào đã đủ, thậm chí việc dùng đa vitamin có gây ra các tác dụng phụ nguy hiểm hay không?
ThS.BS. Đỗ Huy Hoàng – BV.Quận Thủ Đức – khuyến cáo, đa vitamin, nếu lạm dụng sẽ dễ dẫn đến nhiều tác dụng xấu, như tiêu chảy, khó tiêu, dị ứng ngoài da và khó chịu nhất là nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn…
Không chỉ thế, lạm dụng các sản phẩm bổ sung để làm đẹp còn có thể gây nguy hại đến tính mạng. Cảnh báo từ BV. Bạch Mai (Hà Nội) cho hay tiêm vitamin C có thể gây tử vong vì sốc phản vệ, nhẹ nhất cũng khiến bệnh nhân bị sỏi thận phải nhập viện điều trị.
Mới đây, nhiều bệnh viện trên địa bàn TP.HCM tiếp nhận hàng loạt ca cấp cứu vì dùng các sản phẩm làm đẹp, giảm cân không rõ nguồn gốc.Không ít trường hợp bệnh nhân đã bị mất thận vĩnh viễn khi tuổi đời còn rất trẻ.
Hay khoa Nhiễm A – BV. Bệnh Nhiệt đới TP.HCM cũng từng tiếp nhận 3 – 4 ca nhập viện vì gan bị tổn thương nặng, men gan tăng cao, có liên quan đến việc sử dụng các thực phẩm bổ sung với nhiều thành phần không rõ nguồn gốc trong một thời gian dài. Bệnh nhân nữ nhập viện cấp cứu khi men gan cao gấp 50 lần bình thường (bình thường chỉ số men gan khoảng 40).Bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi triền miên, nên mới đi khám. Sau khi đã có những xét nghiệm âm tính loại trừ hoàn toàn các nguyên nhân, khai thác tiền sử sâu hơn, bệnh nhân cho biết có uống một số loại bổ sung làm trắng da. Theo các chuyên gia y tế này, ban đầu, bệnh nhân sử dụng cảm thấy rất khỏe, nhưng lâu dần về sau, bệnh nhân sẽ có những biểu hiện tương tự viêm dạ dày như mệt, chán ăn, buồn ói.
Thiết yếu của sự sống!
Theo ThS. BS. Huy Hoàng, vitamin được giới khoa học âu yếm gọi là những con kiến thợ luôn bận rộn hỗ trợ, giúp đỡ các enzyme để kích hoạt (xúc tác) các hoạt động sống như trao đổi chất và hỗ trợ vô số quá trình sinh hóa giải phóng năng lượng từ thực phẩm. Ít nhất 13 loại vitamin và 16 khoáng chất rất cần thiết cho sức khỏe.Chúng có rất nhiều chức năng, từ việc bảo vệ thị lực để làm sạch các tế bào, sửa chữa các yếu tố di truyền.Nhiều loại vitamin tham gia vào các phản ứng enzyme trong cơ thể, hoặc chức năng như nội tiết tố, các phân tử dẫn truyền tín hiệu hoặc các yếu tố cấu trúc tế bào. Cơ thể cần các chất dinh dưỡng để sinh sản, bảo trì, tăng trưởng…
– 13 Vitamin cần thiết: Vitamins A, C, D, E, K, và 8 vitamin nhóm B (B1, B2, B3, B4, B5, B6, B12, folate hay còn gọi là acid folic)
– 16 khoáng chất: canxi, phốt pho, kali, lưu huỳnh, natri, clo, magiê, sắt, kẽm, đồng, mangan, iốt, selen, molypden, crom và florua.
Một số vitamin thiết yếu "cấp dưới" như bioflavonoids, đôi khi được gọi là vitamin P, không phải là vitamin, nhưng rất cần thiết cho sự hấp thu vitamin C. Carotenoid/carotenes, tiền chất vitamin A, là chất chống oxy hóa được cho là giúp ngăn ngừa ung thư, giống như vitamin D. Beta-carotene và lycopene là hai trong số các carotenes được biết đến rộng rãi nhất; và thậm chí khoảng 600 loại như vậy đã được phát hiện ra. Co-enzyme Q10 lại có cấu trúc tương tự như vitamin E; đó là một chất chống oxy hóa mạnh mẽ và là người trợ giúp cho ti thể – nơi sản xuất và lưu trữ những hợp chất hóa học quan trọng được tế bào tiêu thụ.
Đa vitamin là những sản phẩm bổ sung đường uống thường được sử dụng nhất trên thế giới. Một số người tin rằng đa vitamin có thể cải thiện sức khỏe, hậu quả từ những thói quen ăn uống kém dinh dưỡng hoặc thậm chí giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh mạn tính.
Đa vitamin có thể chứa rất nhiều các vitamin và khoáng chất, nhưng hình thức và số lượng khác nhau.Chúng cũng có thể chứa các thành phần khác như dược thảo, acid amin và acid béo.Ngoài ra, các chất dinh dưỡng trong vitamin tổng hợp có thể được chiết xuất từ thực phẩm hay được tổng hợp trong phòng thí nghiệm. Không có tiêu chuẩn thực tế nào trong việc sản xuất các sản phẩm đa vitamin và thành phần dinh dưỡng của chúng thay đổi theo thương hiệu và sản phẩm.
Bởi vì thế, đa vitamin có thể chứa hàm lượng cao hơn hoặc thấp hơn một số chất dinh dưỡng so với quy định của từng quốc gia.Trong một số trường hợp, các sản phẩm đa vitamin không chứa tất cả các chất dinh dưỡng như các nhà sản xuất đã liệt kê.Đã có nhiều trường hợp gian lận trong các ngành công nghiệp sản xuất sản phẩm chức năng, vì vậy điều quan trọng là phải mua các sản phẩm đa vitamin từ một nhà sản xuất có uy tín trong trường hợp cần thiết.
Những người sử dụng đa vitamin kết hợp thêm các vitamin đơn có nguy cơ tử vong do tim mạch và đột quỵ thấp hơn so với những người không dùng thuốc đến 15%. Sử dụng đa vitamin hoặc kết hợp có tác dụng giảm thiểu nguy cơ tử vong vì ung thư nói chung.
Những dữ liệu quan sát cung cấp cho các nhà khoa học một kết luận ban đầu rằng việc sử dụng vitamin tổng hợp kết hợp với vitamin A, C, hoặc E có thể làm giảm bệnh tim và tử vong do bệnh tim mạch.
Một nghiên cứu mới được thực hiện năm 2015 của Trung tâm Thống kê Sức khỏe Quốc gia thuộc CDC cho thấy, phụ nữ sử dụng đều đặn các sản phẩm đa vitamin hay đa vi chất trong 3 năm sẽ giảm 35% nguy cơ tử vong do các bệnh tim mạch.
Một tổng quan tập hợp kết quả từ 5 thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát (tiêu chuẩn vàng của nghiên cứu) với tổng số 47.289 người tham gia. Các nhà khoa học từ ĐH Dược và Sức khỏe Cộng đồng Bloomberg thuộc hệ thống ĐH Johns Hopkins (Mỹ) tìm thấy đa vitamin giúp giảm thiểu 31% nguy cơ mắc các ung thư ở nam giới.
Nhưng bổ quá coi chừng… bổ ngửa
Đa vitamin tồn tại bằng nhiều hình thức, chẳng hạn như thuốc viên, viên nang, kẹo dẻo, bột và chất lỏng.Hầu hết các vitamin tổng hợp nên được uống 1 hoặc 2 lần trong ngày.Đa vitamin có thể dễ dàng tìm mua tại các hiệu thuốc, cửa hàng, siêu thị và các nhà bán lẻ trực tuyến khác nhau. Hầu hết là vitamin hòa tan trong nước, vì vậy hầu như bất kỳ dư thừa vitamin nào cũng sẽ được bài tiết qua nước tiểu. Nhưng những vitamin tan trong chất béo, như vitamin A, D, E, và K – được lưu trữ quá nhiều trong các mô có thể trở nên độc hại ở mức cao.
Đối với một số người, vitamin và khoáng chất cung cấp những lợi ích sức khỏe quan trọng. Nhưng theo BS. Huy Hùng, những người uống bổ sung như một "bảo hiểm" nhằm chống lại thói quen ăn uống kém dinh dưỡng có thể làm tăng nguy cơ cho sức khỏe. Một số nghiên cứu cho thấy dùng vitamin và khoáng chất bổ sung thậm chí có thể gây hại nhiều hơn đem lại lợi ích. Các chuyên gia khuyến cáo, quá nhiều sắt sẽ làm gia tăng nguy cơ tử vong, lạm dụng vitamin E để da đẹp cũng làm tăng nguy cơ suy tim, hay thừa vitamin A lại gây hại cho xương.
Các nhà khoa học đã tiến hành một nghiên cứu sức khỏe ở phụ nữ tại Iowa với hơn 38.000 phụ nữ tham gia, trong thời hạn 20 năm. Theo kết quả được công bố trong tạp chí Thành tựu Nội khoa (Archives of Internal Medicine), nhóm nghiên cứu phát hiện ra rằng hầu hết các sản phẩm bổ sung vitamin và khoáng chất không liên quan với giảm nguy cơ tử vong trong quá trình nghiên cứu. Một số bổ sung thường được sử dụng khác, đặc biệt là sắt, có thể dẫn đến nguy cơ tử vong cao.
Nghiên cứu này không có nghĩa là sắt và các vitamin khoáng chất khác có hại cho người sử dụng.Chúng ta vẫn cần có sắt trong chế độ ăn để giúp cơ thể khỏe mạnh. Và đối với những người bị một số bệnh thiếu máu nhược sắt, bổ sung sắt thường rất quan trọng. Nhưng nghiên cứu này cho thấy đối với những người hoàn toàn khỏe mạnh, dùng thêm chất sắt trong sản phẩm bổ sung có thể gây hại.
Vitamin và khoáng chất khác cũng có thể làm hại nhiều hơn lợi. Theo Trung tâm Mayo Clinic (Mỹ), nghiên cứu cho thấy uống bổ sung vitamin E có thể làm tăng nguy cơ suy tim và tử vong sớm. Các chuyên gia từ Mayo Clinic cũng cảnh báo rằng việc uống quá 200 milligram vitamin B6 mỗi ngày có thể gây đau dây thần kinh và co giật. Nghiên cứu gần đây của Viện Y tế Quốc gia Mỹ cũng cho thấy rằng quá nhiều vitamin A có thể có hại cho xương.
Các nghiên cứu của Đại học Colorado (Mỹ), trong đó xem xét một vài thử nghiệm liên quan đến hàng ngàn bệnh nhân trong hơn một thập kỷ, cho thấy những người lạm dụng đa vitamin và khoáng chất bổ sung gặp nhiều vấn đề về sức khỏe. Lạm dụng beta carotene – một loại vitamin bổ sung được quảng cáo như tăng cường hệ miễn dịch – sẽ tăng nguy cơ phát triển bệnh ung thư phổi và bệnh tim lên đến 20%.
Lời khuyên của thầy thuốc
Làm thế nào để chúng ta biết các vitamin nào phù hợp với nhu cầu? Cách tốt nhất là được tư vấn với bác sĩ trước khi bổ sung bất cứ một loại vitamin nào hay là đa vitamin. Bổ sung đa vitamin không thể thay thế cho một chế độ ăn uống cân bằng. Đa Vitamin và khoáng chất tổng hợp không cung cấp một giải pháp kỳ diệu cho sức khỏe tổng thể.
Các loại thực phẩm giàu chất dinh dưỡng – chẳng hạn như trái cây, rau và ngũ cốc – cung cấp nhiều lợi ích hơn là những viên bổ sung đa vitamin.
Nhiều loại thực phẩm là nguồn chất xơ phong phú. Một chế độ ăn giàu chất xơ có thể giúp giảm nguy cơ của nhiều bệnh mạn tính, bao gồm táo bón và bệnh tim. Nhiều thực phẩm cũng chứa chất phytochemical – những hoạt chất tự nhiên – giúp bảo vệ cơ thể chống lại bệnh tim, đái tháo đường, ung thư…
Thực phẩm giàu chất phytochemical bao gồm: cà rốt, bí ngô, ngô, quýt, cam, rau sống màu xanh thẫm và rau quả có màu đỏ, vàng, gấc, cà chua, bưởi, dưa hấu, ổi, cà rốt, olive, khế, khoai lang, xoài, quýt, đu đủ, quả bơ, đậu Hà Lan, rau chân vịt, cải xoăn, cải xanh, bắp, trứng, vi tảo, nấm, tôm, cá hồi và cua…
ThS.BS. ĐỖ HUY HOÀNG
Bách Nguyên (Theo Suckhoedoisong)
