Buôn lậu và gian lận thương mại đang bóp nghẹt, giết chết sản xuất trong nước đồng thời xoá bỏ cơ hội tích luỹ, trưởng thành của ngành mía đường Việt Nam trong thời gian dài. Việc hội nhập trong thời điểm, hoàn cảnh bất lợi chẳng khác nào đẩy người nông dân vào "tử địa" và "xoá sổ" ngành mía đường. Đứng trước lợi ích hợp pháp của ngành mía đường, đặc biệt là kế sinh nhai của người dân trồng mía bị xâm phạm nghiêm trọng, nguy cơ tái nghèo là có thể dự báo trước, ai sẽ bảo vệ lợi ích của nông dân và các nhà máy đường?
Tại sao người dân không thể bỏ trồng mía?
Hàng chục năm nay, đối với ngành sản xuất mía đường, cây mía là quan trọng nhất bởi vùng nguyên liệu mía quyết định quy mô, công suất đầu tư và sự sống còn của các nhà máy đường. Theo quy luật đó, các nhà máy đường theo chân cây mía "xoá đói, giảm nghèo" đến những vùng kinh tế đặc biệt khó khăn, những nơi điều kiện đất đai, thổ nhưỡng, khí hậu khắc nghiệt… để ngày một hoàn thiện và chuyên nghiệp hóa sản xuất mía đường, mang lại công ăn việc làm cho hàng triệu hộ dân.
Nhà máy được đầu tư thiết bị hiện đại tiệm cận với các nhà máy khác trên thế giới, nhập từ nước ngoài về Việt Nam như Đức, Ấn Độ… đầu tư nâng cấp nhà máy hàng nghìn tỉ đồng cho công nghệ, lẫn các chuyên viên tư vấn nước ngoài về
"Cơ giới hóa, hiện đại hóa" đến đâu?
Đừng đổ lỗi cho đường lậu, các doanh nghiệp mía đường phải tái cơ cấu nâng cao năng lực cạnh tranh? Phải cơ giới hoá, phải hiện đại hoá, phải có quy mô lớn cả về vùng nguyên liệu và công suất nhà máy… phải dồn điền đổi thửa, xây dựng cánh đồng lớn song song với hệ thống tưới tiêu hoàn chỉnh để tiến lên hiện đại hoá, tự động hoá… đó là những điều được các chuyên gia nhắc đi nhắc lại trong suốt nhiều năm trong các giải pháp cho ngành mía đường.
Địa hình đồi dốc tại các vùng mía thường nằm vùng sâu vùng xa "chó ăn đá gà ăn sỏi", cây thoát nghèo cho người nông dân – nơi không thể trồng được loại cây nào khác, địa hình như ảnh mô ta sẽ gây khó khăn cho việc cơ giới hoá máy móc (gây khó khăn trong việc đốn chặt, công vác mía, thu hoạch mía dẫn đến chí phí cao hơn các nước khác là địa hình bằng phẳng thuận tiện hơn Việt Nam)
Quy mô sản xuất nông nghiệp của Mỹ là 1.000-3.000 ha/hộ, Úc là 500-2.500 ha/hộ, Brazil thì có những cánh đồng mía lớn 3.000-10.000 ha. Việt Nam thì chỉ có một vài điểm sáng như một vài nông trường được quy mô trên dưới 1.000 ha nhưng trong vài điểm sáng đó thì chỉ có một, hai nông trường sản xuất mía tập trung và cơ giới hoá, còn lại chỉ có lợi thế quy mô về đất, đa số vẫn canh tác theo quy mô nông hộ do các nông trường viên thực hiện.
Thực tế, với địa hình đồi dốc, sỏi đá ở vùng núi trung du Bắc và trung bộ cũng như những vùng đồng bằng nhiễm mặn, nhiễm phèn… trồng mía thì cơ giới hoá và hiện đại hoá toàn diện là "nhiệm vụ bất khả thi".
Bởi vậy bài toán "cơ giới hóa, hiện đại hóa" nên chăng chúng ta cần nhìn nhận một cách thực tế hơn?
Ai sẽ bảo vệ lợi ích của người trồng mía?
"Đừng đổ lỗi cho đường lậu", điều đó hoàn toàn đúng. Buôn lậu chính là quốc nạn của quốc gia. Trước hết nó giết chết ngành sản xuất trong nước và khiến ngân sách nhà nước thất thu. Buôn lậu, gian lận thương mại đường nhập lậu cùng với hệ thống quản lý không hiệu quả và quy định pháp lý bất cập đã khiến cho các hoạt động vi phạm pháp luật không bị kiềm chế, việc gian lận thương mại mặc sức hoành hành nhiều năm nay và đến nay đã hầu như không thể khống chế được.
Địa hình gây khó khăn cẳn trở việc thua mua mía, cân chuyển mía về nhà máy nếu thời tiết khó khăn (như mưa sẽ gây sụt lún đường, cản trở việc đưa mía về nhà máy)
Vậy ai sẽ là người bảo vệ lợi ích quốc gia, lợi ích của người dân trồng mía và của ngành mía đường trước điều kiện cạnh tranh không lành mạnh? Đặc biệt ngày 1/2/2020 sắp tới, Hiệp định ATIGA được thực thi giúp cho đường Thái Lan thừa cơ tràn vào "đè bẹp" đường Việt Nam, khiến ngành mía đường Việt Nam nắm chắc nguy cơ bị "bức tử"?
Linh An
