Vừa qua, thầy và trò trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội đã tham dự Liên hoan Sân khấu các Trường Sân khấu châu Á lần thứ VII của ATEC tại Bắc Kinh, Trung Quốc.
Với đề tài “Sức quyến rũ của Sân khấu truyền thống châu Á” của Liên hoan lần này, đại diện tới từ Việt Nam là trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội đã mang tới vở diễn “ Như hạt mưa sa” – một vở diễn với phong cách đặc biệt, lấy cảm hứng, chất liệu từ nghệ thuật Chèo truyền thống nhưng lại mang đậm hơi thở của sân khấu đương đại. Vở diễn đã tạo nên sức hút đặc biệt, gây ấn tượng sâu sắc với khán giả quốc tế. Đồng thời, lần đầu tiên trong lịch sử tham dự Liên hoan Sân khấu các trường sân khấu Châu Á, đoàn Việt Nam đạt thành tích dẫn đầu với 1 giải Vở diễn ưu tú và 2 giải Biểu diễn xuất sắc.
Hình ảnh vở diễn
Vở diễn "Như hạt mưa sa" là một tác phẩm diễn xuất đương đại đặc biệt, lấy cảm hứng từ chất liệu Chèo truyền thống. Vở diễn mang đến một cái nhìn sâu sắc về cuộc sống và thân phận của ba người phụ nữ trong chế độ phong kiến. Câu chuyện xoay quanh ba nhân vật chính: Thị Màu, Thị Kính và Suý Vân, mỗi người đều có một cuộc sống đầy bi kịch và trăn trở riêng. Cả ba nhân vật đều là những người phụ nữ trẻ, đầy nhiệt huyết, bị ràng buộc bởi các quy tắc xã hội và áp lực gia đình. Với tình huống và câu chuyện phức tạp, vở diễn "Như hạt mưa sa" tạo ra một không gian biểu diễn đa chiều, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Với sự kết hợp của Chèo truyền thống và các yếu tố sân khấu đương đại, vở diễn tạo ra một trải nghiệm tương tác độc đáo cho khán giả. Bằng cách kết hợp chất liệu Chèo truyền thống với diễn xuất đương đại, vở diễn "Như hạt mưa sa" nhằm truyền tải thông điệp sâu sắc về sự tự do, quyền lựa chọn và quyền tự quyết của phụ nữ. Nó mở ra một cửa sổ tinh tế để khám phá sự đối nghịch giữa truyền thống và sự tiến bộ, và thể hiện sự mâu thuẫn và sự đấu tranh của những người phụ nữ trong một xã hội bị kiềm chế bởi những quy tắc cũ kỹ. Với sự sáng tạo trong việc sử dụng chất liệu Chèo truyền thống và diễn xuất đương đại, đạo diễn TS.NSUT. Bùi Như Lai cùng toàn thể ekip thực hiện vở diễn "Như hạt mưa xa" đã mang đến một trải nghiệm nghệ thuật độc đáo vô cùng mới mẻ, tạo nên ấn tượng sâu sắc, đầy cảm xúc tới khán giả quốc tế.
Thời xưa, Chèo thường được biểu diễn ở các sân đình, sân chùa, sân nhà các gia đình quyền quý... Sân khấu Chèo thường chỉ là một chiếc chiếu trải giữa sân, đằng sau treo chiếc màn nhỏ. Diễn viên biểu diễn trên chiếu, nhạc công ngồi hai bên mép chiếu, còn khán giả có thể đứng xem ở cả ba phía: trước và hai bên sân khấu. Trải qua quá trình lịch sử phát triển lâu dài, không gian biểu diễn nghệ thuật Chèo cũng dần thay đổi. Ngày nay, Chèo không chỉ được biểu diễn ở sân đình làng quê mà còn được dàn dựng để biểu diễn trên những sân khấu lớn có sự hỗ trợ của hệ thống thiết bị âm thanh ánh sáng hiện đại. Tại Liên hoan Sân khấu các Trường Sân khấu châu Á lần thứ VII, vở diễn "Như hạt mưa xa" được trình diễn trên một sân khấu 3 mặt trong Nhà hát của Học viện Hý kịch Trung ương, cùng với sự hỗ trợ của cơ sở vật chất và kỹ thuật sân khấu hiện đại của nhà hát, vở diễn đã đem tới cho khán giả quốc tế trải nhiệm thưởng thức nghệ một cách trọn vẹn, được hòa mình trong một không gian nghệ thuật truyền thống mang đậm nét văn hóa của người Việt.
Mở màn vở diễn là sự xuất hiện của các nhạc công vừa chậm rãi bước vào sân khấu vừa thể hiện khúc nhạc dạo đầu. Dàn nhạc với thành phần gồm sáo, nhị, đàn tranh, trống, đây là các cây nhạc đệm trong biểu diễn sân khấu Chèo. Với cách thể hiện âm nhạc trực tiếp của các nhạc công trên sân khấu, tạo hiệu ứng âm thanh chân thực, hỗ trợ uyển chuyển và kết hợp hài hòa với những điệu hát và vũ đạo của diễn viên. Việc sử dụng âm nhạc Chèo – một trong những bộ phận cốt lõi tạo nên nghệ thuật sân khấu Chèo, đã đem đến một không gian sân khấu truyền thống đậm nét văn hóa Việt. Với biên chế dàn nhạc Chèo gồm đầy đủ bộ hơi, bộ dây, bộ gõ, đạo diễn “Như hạt mưa sa” đã khéo léo kết hợp hài hòa để các nhạc công không chỉ đóng vai trò trong việc đệm cho hát, làm nền cho cảnh diễn, tạo tình huống kịch, mở màn cho vở diễn… mà các nhạc công đã trở thành chính những nghệ sĩ trình diễn có mặt xuyên suốt trên sân khấu. Với những đoạn mở và kết vở diễn bằng âm nhạc cùng sự thể hiện chuyển động của các nhạc công trên sân khấu đã tạo nên sự lắng đọng sau những cao trào, diễn biến nội tâm phức tạp của các nhân vật chính của vở diễn.
Đoàn giao lưu với khán giả
Vở diễn “Như hạt mưa sa” với bài trí sân khấu đơn giản, đạo diễn Bùi Như Lai đã tập trung sử dụng tấm chiếu Chèo làm điểm nhấn đồng thời cũng là đạo cụ xuyên suốt vở diễn. Như chúng ta vẫn biết “tấm chiếu Chèo” là một nét đặc trưng, sơ khai của nghệ thuật biểu diễn Chèo. Từ biểu hiện của nghệ thuật sân khấu Chèo là biểu diễn dân gian trên tấm chiếu, trải tấm chiếu làm sân khấu, sau đó tấm chiếu Chèo được đưa lên sân khấu biểu diễn như một nét đặc trưng của nghệ thuật Chèo. Thì nay, qua sự dàn dựng khéo léo mang nhiều hàm ý, đạo diễn đã thổi hồn cho tấm chiếu Chèo, để nó không chỉ là một tấm chiếu trải nền sân khấu đơn thuần nữa, nó như một đạo cụ sống, đóng nhiều vai trò xuyên xuốt vở diễn, làm nổi bật các tình tiết câu chuyện của các nhân vật khác nhau. Cũng từ tấm chiếu Chèo, thông qua vở diễn đậm chất Chèo, chúng ta không chỉ giới thiệu về nghệ thuật Chèo truyền thống Việt Nam mà còn giới thiệu về những nét văn hóa dân gian của người Việt tới đông đảo khán giả quốc tế.
“Như hạt mưa sa” còn là sự thể hiện tinh tế, rất đương đại của các nhân vật, được xâu chuỗi với nhiều cung bậc tình cảm và tính cách khác nhau, xuyên xuốt toàn vở diễn. “Như hạt mưa sa” đã làm nổi bật ba nhân vật nữ kinh điển của nghệ thuật Chèo cổ: nhân vật Thị Mầu (vai nữ Lệch – Đào Lệch); Thị Kính (vai nữ Chín – Đào Thương) vở chèo cổ Quan Âm Thị Kính và nhân vật Xúy Vân (vai nữ Pha – Đào Pha) trong vở chèo Kim Nham, đây là những nhân vật giữ vai trò quan trọng trong kịch bản Chèo, những nhân vật mang tính ước lệ, có tính văn học cao. Thông qua phong cách dàn dựng sân khấu tự do, phóng khoáng, giàu tính ước lệ, kết hợp âm nhạc dân tộc du dương, sâu lắng cùng những động tác cách điệu mang tính trình thức hóa của nghệ thuật Chèo truyền thống, vở diễn “Như hạt mưa sa” thể hiện số phận khốn khổ của những người phụ nữ thời xưa bế tắc, đau khổ bởi những lễ giáo phong kiến gì bó, đồng thời kể câu chuyện về sự kiên định theo đuổi mục tiêu của người phụ nữ, đó chính là theo đuổi tình yêu đích thự, cũng như sự tự do. Vở kịch không có một giọt mưa nào nhưng lại trút nặng hạt, thẫm đẫm lên hành trình mưu cầu hạnh phúc của mỗi nhân vật nữ.
Đoàn nhận giải thưởng
Vở diễn kéo dài một giờ đồng hồ không chỉ thu hút và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng khán giả bởi những làn điệu Chèo lôi cuốn, những vũ đạo Chèo đặc sắc mà còn là những giây phút lắng đọng đầy suy ngẫm hay những nụ cười trong sự ngạc nhiên thú vị bởi những tình tiết bất ngờ của nhân vật. Sau những giây phút lắng lại của giai điệu nhạc kết thúc vở diễn là những tràng vỗ tay tán thưởng không ngớt từ khán giả. Sau đó, khán giả đã ở lại kín khán phòng để được giao lưu, thảo luận cùng đoàn biểu diễn “Như hạt mưa sa”. Khán giả Trung Quốc và quốc tế đã thể hiện sự yêu thích tới vở diễn “ Như hạt mưa sa” đồng thời cũng bày tỏ rất nhiều sự quan tâm đến ý tưởng, thủ pháp dàn dựng vở diễn, và đặc biệt là vấn đề: “Làm thế nào để thể hiện một cách hiệu quả những tác phẩm sân khấu truyền thống trên sân khấu hiện đại”; “Làm sao đưa sân khấu truyền thống mang hơi thở đương đại, để có thể tiếp cận gần hơn, rộng hơn tới khán giả hiện đại...”... Thông qua sự đón nhận nồng nhiệt của khán giả Trung Quốc và khán giả quốc tế dành cho vở diễn “Như hạt mưa sa” tại Liên hoan lần này chính là thể hiểu sự quan tâm đặc biệt của công chúng hiện đại tới sân khấu truyền thống Việt Nam nói riêng và sân khấu truyền thống Thế giới nói chung .
Đạo diễn – NSUT.TS. Bùi Như Lai và êkip vở diễn đã khắc họa thành công nghệ thuật Chèo ở các điểm nhấn như tính tự sự trong nghệ thuật Chèo (giao lưu tinh tế với khán giả); âm nhạc Chèo. Tận dụng tối đa cách tả ý, tả thần để sáng tạo nhân vật. Tập trung cho kỹ thuật múa, hát, âm nhạc, ánh sáng, biểu diễn, sự sáng tạo của diễn viên đã làm cho người xem cảm nhận được rõ xung đột nội tâm nhân vật và ý nghĩa của vở diễn. Vở diễn “Như hạt mưa sa” với một lối thể hiện mới đã góp phần bảo tồn nghệ thuật biểu diễn truyền thống của Việt Nam, đồng thời phát triển đưa nghệ thuật truyền thống tới gần hơn với khán giả hiện đại.
Sự đón nhận nồng nhiệt từ công chúng quốc tế cũng như những giải thưởng cao dành cho vở diễn “Như hạt mưa sa” tại Liên hoan Sân khấu các Trường Sân khấu châu Á lần thứ VII là một tín hiệu lạc quan cho sân khấu truyền thống Việt Nam và cũng chính là sự khẳng định cho trình độ và nhiệt huyết của đội ngũ những người sáng tạo nghệ thuật sân khấu trẻ đương đại.
Linh An
